Каласы пад сярпом тваім (камплект з 2-х кніг)

Чытанне “Каласы...” у 2024 годзе, знаходзячыся ў эміграцыі, мае трошачку мазахісткае адценне. Цяжка думаць пра радзіму, пра яе людзей, адлюстроўваць пачуцці галоўных герояў, калі так нядаўна ўсе гэтыя надзеі і пакуты былі тваімі. Таму я чытала кнігу нібы праз шкляную сцену, каб не дазволіць сабе пачуць занадта многа і не звар’яцець. Пэўна тады, пяць год назад, кніга зрабіла б на мяне цалкавіта іншае і большае ўражанне, але зараз пакінула толькі боль і адчай.

Увогуле кніга, канешне, выдатная. Вельмі прыемна спатыкаць на старонках так падрабязна апісаных людзей з падручнікаў гісторыі і літаратуры – Каліноўскага, Шаўчэнка, Дуніна-Марцінкевіча. Цікава чытаць пра звычаі мужыкоў і шляхты (Загорскія з дзяцінства валодалі пяццю мовамі, а які густ да мастацства мелі!). І, канешне, наша зямля пад белымі крыламі – колькі ў кнізе апісанняў зямлі!

З другога боку, часам было цяжка прадрацца скрозь размовы пра палітыку і без гістарычнага кантэксту не ўсё было зразумела. Галоўны герой – Алесь – што той анёл, толькі сышоўшы з неба – ідэальны да немажлівасці. З самога дзяцінства што ні скажа – усё правільна і свята, гэтакі Марці Сью па-беларуску. Вельмі шкада, што Караткевіч не паспеў закончыць гісторыю і расказаць пра лёс другіх герояў. А сапраўдны боль - гэта тое, што за амаль 200 лет мы не здолелі перамагчы ў бойцы за сваю краіну і сваю мову.

Прачытаўшы, я думаю, як добра, што пісьменнік не ўбачыў буржуазную рэвалюцыю сваімі вачыма і не пачуў нашай роспачы. А мажліва, ён лепей, ніж мы, разумеў, што такія рэчы патрабуюць шмат больш часу – не годы, а дзесяццегоддзі. Можа, ён бы сумеў зберагчы надзею і падзяліцца ёю ў двух другіх запланаваных частках “Каласоў...”, але... Але нашую гісторыю барацьбы праз сто пяцьдзесят гадоў (спадзяюся!) ўжо апаве нехта іншы.

Читала этот роман в дух экземплярах: на белорусском печатную и русский перевод в электронке. Тут особый момент, смотреть внимательно.

Перевод это вообще плохо, а перевод националистической книги, в которой ещё и продвигается проблема народного языка… Сами понимаете, будет весело.

Те, кто «размауляе па-беларуску» даже не должны коситься в сторону перевода: на родном языке книга хороша, слог звенит, переливается где-то за туманом. Переходы с языка на язык (много французского, польского и русского, встречается немецкий) завораживают. Понятно кто есть кто т.к. кто на каком языке говорит, таких политических взглядов и придерживается.

С русской книгой уже беда. Во-первых, идея теряется. Во-вторых бурда с попытками предать колорит – местами глаза режут белорусские словечки. Казалось бы, почему не перевести? Нет, оставили. И шарма нет, конечно. Того, белорусского, изначального, чем живёт и дышит непереведённая книга.

Удивилась, пару раз увидев заявление, что книга эта антирусская. И непонятно – откуда звон? Ведь она такая «народная», для всех. Сколько тут всяких национальностей уже? Немец, англичанин, поляк, русский… Из русских на раз вспомню Исленьева и Сашку Волгина.

А вот цитата для тех, кто во всём видит шовинизм:

Ещё одна животрепещущая тема. Многие задаются вопросом, как мог Короткевич при социализме такую книгу написать. Так вот, она красная как Ленин:

Угу. А кто-то в рецензии главного героя демократом назвал…

О Алесе Загорском.
Многим герой не нравится. Говорят, «слишком идеальный»: и языков семь знает, и красивый, и честный, и небываеттаких_вообще.
Я же скажу, что изначально он был наделён только одной способностью – любить.
Видите? Стоит человеку полюбить Родину, народ или землю или просто другого человека, и он уже становится идеальным. Благородным, честным, целеустремлённым. Понимаете, на что намёк?

О книге в целом.
Текст насыщен символами ну просто под завязку. Вечные отсылки к колосьям под серпом (как о народе под гнётом «грубой силы»), к песне о белом жеребёнке. Постоянные предзнаменования в природе, плохие приметы (прим. с герба Империи упала корона), сны Алеся, песни, легенды, сказки и суеверия «тёмного народа».

Как потомок живших в Ветке староверов, обрадовалась, увидев предков, хоть и довольно косвенно. О, эти отдельные кружки, и отношение к Императору!

По «предзнаменованиям» даже не знающие историю восстания, поймут чем всё кончится. (Это, например, когда Майка сидя с Алесем после праздника, увидела его как без головы в зареве красного). В такие моменты, предчувствие непоправимого становились особенного острыми и жалость была невероятная.

Все восстания, бунты, революции имеют общее начало, общее ядро, суть и соответственно похожи друг на друга, и делают похожими тех, кто их начинает, кто ими руководит. Так, любому русскому человеку белорусские, французские, испанские революционеры, дороги и родны. Революция не знает национальности и у неё нет лица, рождаясь в душе она с ней и уходит, проистекая оттуда где рождаются горе и смех, она растворяется в воздухе вместе со звуком и влагой. И мы не любим революций потому то горе слишком сильное, а смех слишком громкий.

Книга не о национализме или ненависти к Империи. Она о том, что каждый должен бороться против разложения в обществе, не бросать родной земли, любить, любить, любить и быть Человеком. Не белорусом, украинцем или русским, а Человеком в первую очередь. «Колосья под серпом твоим» нельзя читать только продажным тварям на местах и чиновникам всего мира – она как раз против них.

Прошу прощенья за сумбур: только что перечитала.

Як і большасць школьнай праграмы, кніга была прачытаная ў кароткім змесце, і змест гэты паспяхова забыты. У сталым узросце вырашыў нарэшце звярнуцца да беларускай літаратуры, пачаўшы з рамана Каласы пад сярпом тваім, які са школы быў у "лісце чакання". Па першым уражанні я чытаў слоўнік багатай і сакавітай беларускай мовы, па другі — энцыклапедыю шляхецкага жыцця, па трэцім — уводзіны ў гісторыю XIX ст. Урэшце ўвесь раман апынуўся патрыятычным настаўленнем, абарваным на паўслове.

Фактычна ўсе сітуацыі ў кнізе прыцягнуты вушы. Ад пафасу проста закатваліся вочы. Усе князі, дробная шляхта, сяляне і нават арабчонак Янка не толькі добрыя людзі, але і вялікія патрыёты радзімы-Беларусі. Падлеткі і моладзь разважаюць як антычныя філосафы, суправаджаючы свае прамовы тэатральнымі воклічамі ("браткі мае!" і інш.). Тысячы спасылак на рэальна існуючых гістарычных асоб, ну ладна беларускі "бамонд" з Багушэвічам і Манюшкам, але калі з'явіўся яшчэ і Шаўчэнка - стрымаць фэйспалм было немагчыма.

Кніга была выдадзена ў 1965 годзе, мяркую, гэта была «бомба» для тагачасных свядомых людзей, якія ні з якіх іншых крыніц не маглі б даведацца хоць бы пра палову прозвішчаў згаданых беларускіх дзеячаў. А русафільства беларускага руху ў кнізе, відавочна, усяго толькі рэверанс у бок савецкіх цэнзараў.

Магчыма, гэты раман будзе карысны школьнікам, або людзям, якія толькі былі павернуты ў беларушчыну, яны змогуць адкрыць для сябе шмат новага, а таксама ўвабраць у сябе нацыянальны міф у выкладзе Караткевіча, добра прыпраўлены патрыятычным пафасам. Але для мяне гэта была пакута, таму што міфы тыя стаўлю пад сумнеў, пафас раздражняе, сюжэт нудны (самай цікавай часткай для мяне быў кароткі аповед пра службу на Каўказе), персанажы кардонныя, любоўная лінія абсурдная.

3 балы за гістарычную ролю рамана ў станаўленні новага беларускага адраджэння.

гэта не першая кніга Караткевічаў, але першая, якая вызвала цікавасць не толькі як вострасюжэтны раман, а як эпічная сага аб Беларусі. Да, там ёсць сюжэт, але гэтую кнігу можна разглядаць як энцыклапедыю, ці не, больш як падручнік, сялянскага жыцця.

У час чытання, я рабіў маленькія перапыначкі, каб прайшло захапленне, бо ажно зайздросць была, да сяе самога, што я чытаю такі цуд. Чытаў на роднай мове. І лічу што кожны беларус павінен чытаць абавязкова на роднай мове. Але кніга не толькі для Беларусаў, кожны чытаючы гэтую кнігу знойдзе штосьці і пра сябе, не абавязкова прамым кантэкстам, але ускосным кантэкстам абавязкова.