Рецензия на книгу

• 

  Аноним31 августа 2017 г.

  Женский роман без тонального крема

  Вот она - идеальная книга для уроков семейной жизни. Идите ко мне, милые мальчики и девочки, я уберу ваши розовые очки... моргенштерном... нет, снимать не нужно, так даже лучше...

  Уникальная книга - женский роман без иллюзий, без феи-крестной и даже без тонального крема. Жесткий натурализм, чудом лишенный беспросветности. Мерцание света и тени. Женщина о женщине. Начало 20-го века о 13-м. И я не называла бы книгу историческим романом. Я все ждала привычной сказки (с хорошим концом или плохим, главное - сказки), шаблона; злорадствовала, когда предвидела типичные повороты сюжета... Ага-ага... Ну-ну... Симпатичный бедный мальчик, родители против, он совершает подвиги - и они вместе... Нет? Ну ладно, тогда так: бедный мальчик, а она выходит за богатого, трагическая верность, или страстная измена, или смерть супруга, или... Нет? Ну так вот тут отличный повод, чтобы вырулить на очередной стереотип... Она и он не могут быть вместе, побег, или трагическое противостояние родителям, или внебрачный ребенок и тяжелая долюшка, или брошенная обиженная женщина, или хэппи-энд свадьбы...

  Но авторка с фантастической грациозностью, танцуя обходила все банановые шкурки, ни один стереотипный сюжет не был реализован - ни один! Свадьба - не хэппи-энд, а только начало. Ребенок рождается в браке, но зачат вне брака (как типично!), о чем с удовольствием годами вспоминают соседи-математики (ведь не лень же им подсчитывать чужие месяца). Родители попортили нервы с "милой" "послушной" дочкой, но на разрыв не пошли, в конце концов помирились и с зятем, и с неслухами-внуками. Разве же не так бывает сплошь и рядом? Счастливый в конце концов брак или несчастливый? А холера его знает - всего здесь хватает, счастья и несчастья, любви и равнодушия, привычки и удивления, принятия и отталкивания. То, через что молча переступила девушка в начале отношений, она не забудет никогда и не раз выставить счет "любимому-милому" - это же так типично и правдиво! Но ссоры и раздражение в конце концов не переходят в "войну Роузов" (один из самых чудовищных фильмов, как по мне, единственный просмотр 20 лет назад - и меня до сих пор обдает могильной жутью при воспоминании). Жизнь как она есть: большие планы терпят поражение. Семь сказочных сыновей совсем несказочно должны или делить крохи имущества, или разбредаться по миру с разным успехом. И волшебное богатство почему-то не приплывает в руки после неудачного хозяйствования такого "перспективного" знатного мужа. А от родовитой миленькой невесточки хочется убежать в монастырь.

  Любовь как она есть на самом деле: ожидание и предвкушение, готовность принять выбор родителей (непротивный в общем-то) - и полная потеря головы, одержимость и подростковая глупая, без оглядки и самосохранения жертвенность, охлаждение отношений, этапы принятия и раздражения в семье, удаленность и неожиданные вспышки близости, ссоры на ровном месте, глупая гордость и обиды, но верность и поддержка в жизненно важных ситуациях, поздний взрыв страсти, неожиданные и несвоевременные дети и тихая будничная радость поздней ожидаемой беременности. Всё, всё безупречно жизненно.

  Я не могу знать, анахроничны ли исторические реалии книги. (Меня поразил съемный стол, который вешался на стену без надобности.) Но не анахронично ли принципиально христианское мироизмерение в стране, только что обратившейся от язычества?.. Возвращения к старой вере, правда, описаны в романе, но что-то мне кажется, что их тогда было намного больше. Зато очень пронзительное ощущение, затененное опять-таки реализмом, нежеланием мифологичности рассказа (к сожалению? или опять это мастерство автора), - ощущение погружения в историю, участия в ней: короли и почитаемые святые - лично твои дедушки и бабушки, а иногда - современники и соседи. И я точно могу сказать, что в чувствах, в отношениях нет ни капельки анахроничности. Все переживания кристально настоящие, вымеренные точно и чрезвычайно актуальные. Хочется сказать - что в этом и есть анахронизм: может, люди, отдаленные от нас семью сотнями лет, должны были думать и чувствовать иначе? Но ведь и сама авторка писала сотню лет назад - нет, по-видимому, мы, людишки, ничуть не меняемся в своей сути.

  Очень точно подана христианская борьба в сердце высокомерия и милосердия, греха и покаяния. Тот, кто пытается соотносить свою жизнь с библейскими заповедями, не может не узнать эти страдания и не согласится с правдивостью показа этой вечной битвы: сомнения, прозрения, неожиданные открытия, падения и старания, запоздалое сожаление и приятие всей ответственности, всего бремени ради какой-то "светлой" цели, бытовые грешки и жуткие падения.

  Интересно равновесие феминистского в книге. Женщина Средневековья стереотипно невидима. Или молчаливая служанка - или недоступна прекрасная дама. В книге - ни то ни то. Женщина принимает жениха, предложенного родителями, но может взять и упереться - и есть законы, которые защитят ее от принудительного брака. Да, позор родить вне брака (и у нас еще остались отголоски такого позора)... но всё равно рожают и крестьянки, и дворянки, и как-то выходят из положения. Муж может быть тираном и агрессором, но женщина может терпеть и молчать (как и сегодня многие!), а может запустить определенные механизмы, чтобы предотвратить это (уйти к родителям, обратиться к судье, священнику, отселиться на свою недвижимость). Женщина может стать инициатором внебрачной связи, даже поучаствовать в шпионстве. Безусловно, во все времена женщины легко крутили "головой"-мужчиной, если только ставили это целью. А уж высечь словами, чтобы муж не захотел порог дома переступить... на это, конечно, нужен особый талант, но никто не станет нас недооценивать.

  Думаю, по этой книге написано много научных и искусствоведческих работ. Она довольно легко читается (слушается), хотя ее непросто пересказать (я пыталась рассказать матери и не смогла: "о жизни, о женщине... всё"). Невозможно охватить всё, кажется, проще долго рассуждать над любым небольшим эпизодом, чем над все трилогией, хочется дробить на отдельные линии для анализа: много деталей, много людей, исторический слой, религиозный, бытовой, политика, психология (прежде всего!), женщина и дети, семья и соседи, а еще же фольклорные вставки, а диалоги, а медицинские данные... Право, книгу можно было бы расписать как энциклопедию Норвегии. Насколько она будет достоверной? Судить не мне.

  Па-беларуску...

  Тут...

  Вось яна - ідэальная кніга для ўрокаў сямейнага жыцця. Ідзіце да мяне, мілыя хлопчыкі і дзяўчаткі, я прыбяру вашыя ружовыя акуляры... моргенштэрнам... не, здымаць не трэба, так нават лепш...

  Унікальная кніга - жаночы раман без ілюзій, без феі-хроснай і нават без танальнага крэму. Жорсткі натуралізм, цудам пазбаўлены беспрасветнасці. Мігценне святла і ценю. Жанчына пра жанчыну. Пачатак 20-га стагоддзя пра 13-е. І я не называла б кнігу гістарычным раманам. Я ўсё чакала звычнай казкі (з добрым канцом або благім, галоўнае - казкі), шаблону; злараднічала, калі прадбачыла тыповыя павороты сюжэту... Ага-ага... Ну-ну... Сімпатычны бедны хлопчык, бацькі супраць, ён здзяйсняе подзвігі - і яны разам... Не? Ну ладна, тады так: бедны хлопчык, а яна выходзіць за багатага, трагічная вернасць, або жарсная здрада, або смерць мужа, або... Не? Ну дык вось тут выдатная нагода, каб выруліць на чарговы стэрэатып... Яна і ён не могуць быць разам, уцёкі, або трагічнае супрацьстаянне бацькам, або пазашлюбнае дзіцё, або кінутая пакрыўджаная жанчына, або хэпі-энд вяселля...

  Але аўтарка з фантастычнай зграбнасцю, танцуючы абыходзіла ўсе бананавыя скуркі, ні адзін стэрэатыпны сюжэт не быў рэалізаваны - ні адзін! Вяселле - не хэпі-энд, а толькі пачатак. Дзіцё нараджаецца ў шлюбе, але зачатае па-за шлюбам (як тыпова!), пра што з задавальненнем гадамі ўспамінаюць суседзі-матэматыкі (бо не лянота ж ім падлічваць чужыя месяцы). Бацькі папсавалі нервы з "мілай" "паслухмянай" дачушкай, але на развыў не пайшлі, урэшце замірыліся і з зяцем, і з неслухамі-ўнукамі. Ці ж не так бывае спрэс? Шчаслівы ўрэшце шлюб ці нешчаслівы? А халера яго ведае - усяго тут досыць, шчасця і няшчасця, любові і абыякавасці, звычкі і здзіўлення, прымання і адштурхоўвання. Тое, праз што моўчкі пераступіла дзяўчына ў пачатку стасункаў, яна не забудзецца ніколі і не раз выставіць рахунак "каханаму-любаму" - гэта ж так тыпова і праўдзіва! Але свары і раздражненне ўрэшце не пераходзяць у "вайну Роўзаў" (адзін з самых жахлівых фільмаў, як на мяне, адзіны прагляд 20 гадоў таму - і мяне дагэтуль абдае магільным холадам пры ўспаміне). Жыццё як яно ёсць: вялікія планы церпяць паразу. Сем казачных сыноў зусім няказачна мусяць або дзяліць крыхі маёмасці, або разбрыдацца ў свет з розным поспехам. І чароўнае багацце чамусьці не прыплывае ў рукі пасля няўдалага гаспадарання такога "перспектыўнага" шляхетнага мужа. А ад радавітай міленькай нявестачкі хочацца ўцячы ў манастыр.

  Любоў як яна ёсць папраўдзе: чаканне і прадчуванне, гатоўнасць прыняць выбар бацькоў (анігадкі) - і поўная страта галавы, апантанасць і падлеткавая дурная, без аглядкі і самазахавання ахвярнасць, ахалоджванне стасункаў, этапы прыняцця і раздражнення ў сям'і, аддаленасць і нечаканыя ўспышкі блізкасці, свары на роўным месцы, дурная ганарлівасць і крыўды, але вернасць і падтрымка ў жыццёвавызначальных сітуацыях, позні выбух жарсці, нечаканыя і няўчасныя дзеці і ціхая будзённая радасць позняй чаканай цяжарнасці. Усё, усё бездакорна жыццёва.

  Я не магу ведаць, ці анахранічныя гістарычныя рэаліі кнігі. (Мяне ўразіў здымны стол, які вешаўся на сцяну без патрэбы.) Але ці не анахранічны прынцыпова хрысціянскае светавымярэнне ў краіне, толькі што навернутай ад паганства?.. Звароты да старой веры, праўда, апісаныя ў рамане, але нешта мне падаецца, што іх тады было нашмат болей. Затое вельмі пранізлівае адчуванне, зацененае зноў-такі рэалізмам, нежаданнем міфалагічнасці аповеду (на жаль? ці зноў гэта майстэрства аўтаркі), - адчуванне заглыбленасці і ўдзелу ў гісторыі: каралі і шанаваныя святыя - асабіста твае дзядулі і бабкі, а часам - сучасгнікі і суседзі. І я дакладна магу сказаць, што ў пачуццях, у стасунках няма ні драбочку анахранічнасці. Усе перажыванні крышталёва сапраўдныя, вымераныя дакладна і надзвычай актуальныя. Хочацца сказаць - што ў гэтым і ёсць анахранізм: можа, людзі, аддаленыя ад нас сямю сотнямі гадоў, мусілі думаць і адчуваць інакш? Але ж і сама аўтарка пісала сотню гадоў таму - не, відаць, мы, людзішкі, ані не змяняемся ў сваёй сутнасці.

  Як дакладна пададзеная хрысціянская барацьба ў сэрцы пыхі і саступкі, граху і пакаяння. Той, хто спрабуе суадносіць сваё жыццё з біблійнымі запаветамі, не можа не пазнаць гэтыя пакуты і не згадзіцца з праўдзівасцю паказу гэтай вечнай бітвы: сумненні, прасвятленні, нечаканыя адкрыцці, падзенні і рупнасць, запозненае шкадаванне і прыманне ўсёй адказнасці, усяго цяжару дзеля нейкай "светлай" мэты, побытавыя грашкі і страшныя, звыродлівыя пачварствы.

  Цікавая раўнавага феміністычнага ў кнізе. Жанчына Сярэднявечча стэрэатыпна нябачная і няісная. Або маўклівая служка, або недаступная прыўкрасная панна. Ні тое ні тое. Жанчына прымае жаніха, прапанаванага бацькамі, але можа ўзяць і ўперціся - і ёсць законы, якія абароняць яе ад прымусовага шлюбу. Ганьба нарадзіць па-за шлюбам (і ў нас яшчэ засталіся адгалоскі такой ганьбы)... але нараджаюць і сялянкі, і шляхцянкі, і неяк выходзяць з становішча. Муж можа быць тыранам і агрэсарам, але жанчына можа цярпець і маўчаць (як і сёння!), а можа запусціць пэўныя механізмы, каб прадухіліць гэта. Жанчына можа стаць ініцыятаркай пазашлюбнай сувязі, нават паўдзельнічаць у выведцы. Безумоўна, ва ўсе часы жанчыны лёгка круцілі "галавой"-мужчынам, калі толькі ставілі гэта за мэту. А ўжо выцяць словамі, каб муж не захацеў парог дому пераступіць... на гэта, вядома, патрэбны асаблівы талент, але ніхто не стане нас недаацэньваць.

  Думаю, па гэтай кнізе напісана багата навуковых і мастацтвазнаўчых працаў. Яна даволі лёгка чытаецца (слухаецца), хоць яе няпроста пераказаць (я спрабавала распавесці маці і не змагла: "пра жыццё, пра жанчыну.... усё"). Немагчыма ахапіць усё, здаецца, прасцей доўга разважаць над любым невялікім эпізодам, чым над усё трылогіяй, хочацца драбніць на асобныя лініі для аналізу: шмат дэталяў, шмат людзей, гістарычны пласт, рэлігійны, побытавы, палітыка, псіхалогія (найперш!), жанчына і дзеці, сям'я і суседзі, а яшчэ ж фальклорныя ўстаўкі, а дыялогі, а медыцынскія звесткі... Дапраўды, кнігу можна было б распісаць як энцыклапедыю Нарвегіі. Наколькі яна будзе дакладнай? Меркаваць не мне.

  19

  462